ZAKŁAD BADAŃ
NAD RELIGIĄ

Kierownik  dr hab. Zbigniew MIKOŁEJKO, prof. nadzw.

KUBIAK Anna E.dr hab., prof. nadzw.

HALL Dorota, dr

SMOCZYŃSKI Rafał, dr

Współpracownik, RAJTAR Małgorzata, dr


W Zakładzie kształtowana jest koncepcja filozofii religii jako analizy ekspresji egzystencjalnego doświadczenia człowieka wiary, a więc zakładająca ogląd religii od strony podmiotu, co prowadzi do subiektywistycznej redukcji prawdziwościowych dążeń filozoficznej teologii. Tak rozumiana filozofia religii „przekracza” empiryczne wymiary faktu religijnego jako przedmiotu badań poszczególnych dyscyplin religioznawczych – socjologii, psychologii czy historii religii – dążąc do określenia istoty religii i religijnych wykładni świata, systemów wartości oraz sposobów orientacji w życiu. Uprawiana w Zakładzie filozofia religii podejmuje próby uzgodnienia fenomenologii i historii religii – historyzując fenomenologię i nadając jej kształt „fenomenologii dynamicznej” oraz fenomenologizując historyzm przez budzenie jego wrażliwości na wartość i sens egzystencjalny doświadczenia sacrum.

W ostatnich latach w Zakładzie realizowane były następujące tematy badawcze: (i) fenomenologia religii a historyzm; (ii) obecna sytuacja wiary i jej filozoficzne rozpoznanie; (iii) „nowa duchowość” i New Age; (iv) sacrum i przemoc w świecie współczesnym (zwłaszcza sakralizacja przemocy i jej religijne oraz parareligijne uzasadnienia); (v) nowe chrześcijańskie interpretacje grzechu i zła, winy i kary; (vi) nowe fenomeny religijne (sekty, neopogaństwo, religijność Secular City, „niewidzialna religijność” itp.); (vii) mitologie religijno-polityczne prawicy; (viii) światopoglądy religijno-polityczne we współczesnej Rosji, na Ukrainie i Białorusi, a także w krajach Europy Środkowej; (ix) religijno-filozoficzne aspekty dyktatur, systemów autorytarnych i totalitarnych; (x) psychologizacja zjawisk religijnych; (xi) relacje pomiędzy wiarą a seksualnością; (xii) tanatologia; (xiii) panika moralna i jej powiązania z doświadczeniem religijnym; (xiv) relacje pomiędzy religią a praktyką gospodarczą oraz współczesnymi ideologiami społeczno-politycznymi.

Dotychczas powstało w Zakładzie – pod kierunkiem prof. nadzw. Zbigniewa Mikołejki – dziesięć rozpraw doktorskich, a kolejne trzy są w stadium finalnym. Pracownicy Zakładu prowadzą też w Szkole Nauk Społecznych IFiS PAN, na studiach podyplomowych w Instytucie Badań Literackich PAN oraz warszawskich uczelniach publicznych zajęcia dydaktyczne z zakresu filozofii, wiedzy o religii, antropologii i socjologii. Biorą także intensywny udział w popularyzacji wiedzy (audycje radiowe i telewizyjne, publikacje prasowe, wykłady w uniwersytetach trzeciego wieku i innych instytucjach).

Zakład prowadzi bardzo intensywną współpracę krajową oraz zagraniczną, zmierzającą również skutecznie do pozyskania wielu grantów badawczych ze środków krajowych i zagranicznych (narodowych i międzynarodowych) – w kilkunastu przypadkach chodzi o granty kierowane lub współkierowane przez jego pracowników, w kilku zaś o granty z ich współudziałem. Granty te finansowane były w latach poprzednich przez Komitet Badań Naukowych, Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Akademię Brytyjską, Fundusz Wyszehradzki, Komisję Europejską. 6 Program Ramowy UE, koordynowany przez Uniwersytet Szeged (Węgry), Taiwan Fellowship, DAAD, OEAD, The Research Council of Norway, The British Council. The Swedish Institute, The Kosciuszko Foundation, Marie Curie Fellowship. W chwili obecnej realizowane są natomiast m.in. granty przyznane przez Narodowe Centrum Nauki: Instytucjonalny i indywidualny wymiar religijności osób LGBT w Polsce (kierownik projektu - dr Dorota Hall), Wpływ spuścizny feudalnej oraz funkcje współczesnych elit post-szlacheckich w kształtowaniu modelu obywatelstwa w Polsce (kierownik projektu - dr Rafał Smoczyński), Reakcje społeczne wobec polskich emigrantów ekonomicznych w Pólnocnej Anglii po 2004 roku (kierownik projektu – dr Rafał Smoczyński). W ostatnich latach pracownicy Zakładu odbyli ponadto dłuższe zagraniczne staże badawcze, finansowane głównie ze środków zagranicznych, ale także krajowych (Szkocja, Dania, Włochy, Francja, Anglia, USA, Szwecja, Austria, Norwegia, Niemcy, Tajwan, Australia). Wystąpili także z referatami na kilkudziesięciu konferencjach krajowych i zagranicznych (m.in. na Litwie, Łotwie, Ukrainie, Węgrzech, Słowacji, w Kanadzie, USA, Niemczech, Austrii, Francji, Włoszech, Hiszpanii, Anglii, Szkocji, Danii, Szwecji, Norwegii, Rumunii, Mołdawii).

Pracownicy Zakładu pełnią również funkcje ekspertów i są autorami szeregu raportów dla różnych instytucji polskich i międzynarodowych. M.in. dr Dorota Hall od 2003 jest krajowym ekspertem przygotowującym raporty dla instytucji Unii Europejskiej (2003-2011 - w sieci RAXEN utworzonej i koordynowanej przez Agencję Praw Podstawowych UE, zakontraktowana przez Helsińską Fundację Praw Człowieka; 2008-2012 - w Sieci Ekspertów ds. Społeczno-Ekonomicznych w Dziedzinie Przeciwdziałania Dyskryminacji, przygotowującej raporty dla Komisji Europejskiej, zakontraktowana przez Human European Consultancy; 2011 - w sieci FRANET utworzonej i koordynowanej przez Agencję Praw Podstawowych UE, zakontraktowana przez Helsińską Fundację Praw Człowieka).

Pracownicy Zakładu są też członkami rozmaitych krajowych i międzynarodowych stowarzyszeń naukowych i redakcji, pełniąc w nich niekiedy istotne funkcje: m.in. prof. nadzw. Anna E. Kubiak jest członkiem rady wydawniczej „International Journal for the Study of New Religions”, a dr Dorota Hall - sekretarzem zarządu w International Study of Religion in Eastern and Central Europe Association (ISORECEA).

Stałe, wieloletnie seminarium Zakładu Sacrum i przemoc odbywa się w trakcie roku akademickiego (październik-czerwiec) co wtorek od 13.00 do 15.00 w pokoju 244 Pałacu Staszica.

Najważniejsze publikacje byłych i obecnych pracowników Zakładu (książki, wybrane artykuły obcojęzyczne):

Dorota Hall, New Age w Polsce: lokalny wymiar globalnego zjawiska, Warszawa 2007
Dorota Hall, UFO in the Countryside: The Case of Wylatowo, Poland, w: Religions, Churches and Religiosity in Post-Communist Europe, ed. I. Borowik, Kraków 2006, s. 221-230
Dorota Hall, Metaphors of the New Age Purification Practices, w: Cosmologies of Suffering: Post-communist Transformation, Sacral Communication and Healing, ed. I. Lázár, A. Luse, Cambridge 2007, s. 90-106
Dorota Hall, Life-as Spirituality as the Third Option? A View from the Polish Perspective, „Journal of Alternative Spiritualities and New Age Studies”, 2008, vol. 4, s. 3-16
Dorota Hall, Beyond the Traditional Folk Religion? Miracular Sensitivity of Today's Spiritual Seekers in Poland, w: Rethinking the Sacred, ed. U. Wolf-Knuts, K. Grant, Abo 2009, s. 25-36
Dorota Hall, Measuring the Sacred: Research Notes on the Use of Science by Adherents of New Spiritualities in Poland, „Anthropological Journal of European Cultures”, 2010, vol. 19 (1), s. 102-115
Dorota Hall, Attitudes towards National Identity and National Values among Polish Catholic Youth, w: Spaces and Borders: Current Research on Religion in Central and Eastern Europe, ed. A. Mate-Toth, C. Rughinis, Berlin–Boston 2011, s. 207-219.
Dorota Hall, Questionning Secularization? Church and Religion in Poland, w: The Social Significance of Religion in the Enlarged Europe: Secularization, Individualization, and Pluralization, ed. D. Pollack, O. Müller, G. Pickel, Farnham-Burlington 2012, s. 121-142
Dorota Hall, The holistic milieu in context: between traditional Christianity and folk religiosity, w: New Age Spirituality: Rethinking Religion, ed. S. J. Sutcliffe, I. S. Gilhus, Durham 2013, s. 146-159
Dorota Hall, Religion and psychology in the age of emotional capitalism: the case of the Master Academy of Love, „Social Compass”, vol. 60 (2), s. 174-188

Anna E. Kubiak, Delicje i Lewa Ręka Kryszny. Kreacja i ewolucja ruchu Hare Kryszna w Polsce, Warszawa 1997 (nagroda imienia Stanisława Ossowskiego)
Anna E. Kubiak, Jednak New Age, Warszawa 2005
Anna E. Kubiak, Nostalgia i inne tęsknoty, Łomża 2007
Anna E. Kubiak, Le Nouvel Age, conspiration postmoderne, „Social Compass”, 1999, vol. 46, no. 2, s. 135-143
Anna E. Kubiak, The prodigal son, w: Identity in Transformation. Postmodernity, Postcommunism and Globalisation, ed. Aldona Jawłowska, Marian Kempny, Westport 2001, s. 115-126
Anna E. Kubiak, New Age - Perfect Religion in the Globalized Culture, w: NEW AGE, ed. M. Moravcikova, Bratislava 2005, s. 263-287
Anna E. Kubiak, Old Myths, New Mythicising, w: Handbook of New Age, ed. D. Kemp, J. R. Lewis, Boston 2007, s. 255-262
Anna E. Kubiak,  The social memoralization of death on the Web, w: Dying and Death in 18th-21st Century, ed. M. Rotar, Alba Iulia 2009, 193-204.
Anna E. Kubiak, The hospice movement: the example of conflict between the process of personalized and rationalized institutionalization, „Sociologia”, 2010, no 3, 237-254
Anna E. Kubiak,  The discourse of biopower against disturbances of the boundary between life and Health, w: Dying and Death in 18th-21st Century, ed. M. Rotar Alba Iulia 2011, 481-490

Zbigniew Mikołejko, Katolicka filozofia kultury w Polsce w epoce modernizmu, Warszawa 1987
Zbigniew Mikołejko, „Kim jestem dla ciebie...”, Poznań 1987 (antologia tekstów o śmierci)
Zbigniew Mikołejko, Elementy filozofii, Warszawa 1998-2008 (podręcznika akademicki, siedem wydań)
Zbigniew Mikołejko, Mity tradycjonalizmu integralnego. Julius Evola i  kultura religijno-filozoficzna prawicy, Warszawa 1998
Zbigniew Mikołejko, Emaus oraz inne spojrzenia do wnętrza Pisma, Gdańsk 1998
Zbigniew Mikołejko, Żywoty świętych poprawione, Warszawa 2001 (Nagroda Księgarzy „Warszawska Premiera Literacka”, czerwiec 2001; wznowienia – 2004, 2011; edycja dźwiękowa w wersji dla niewidomych – 2002)
Zbigniew Mikołejko, Śmierć i tekst. Sytuacja ostateczna w perspektywie słowa, Gdańsk 2001
Zbigniew Mikołejko, W świecie wszechmogącym. O przemocy, śmierci i Bogu, Warszawa 2009
Zbigniew Mikołejko, We władzy wisielca. Z dziejów wyobraźni Zachodu, t. 1-2, Gdańsk 2012-2013,
Zbigniew Mikołejko, Smert’ i tekst. Ostatoczna sytuacija w perspektywi słowa, tłum. na ukr. Anton Marczynski, Kijów 2013,
Wywiad-rzeka: Jak błądzić skutecznie. Prof. Zbigniew Mikołejko w rozmowie z Dorotą Kowalską, Warszawa 2013

Monika Milewska, Ocet i łzy. Terror Wielkiej Rewolucji Francuskiej jako doświadczenie traumatyczne, Gdańsk 2002 (nagroda „Polityki” za rok 2002 i nominacja do Nagrody NIKE)
Monika Milewska, L’enfer révolutionnaire. Le diable et les enfers dans la littérature politique française des années 1789-1799, „Acta Poloniae Historica”, 1998, 78

Rafał Smoczyński, Mapping Catholic Governance Practices, „Ask. Research and Methods”, 2009, nr. 18, s. 123-139
Rafał Smoczyński, Cyber-Satanism and Imagined Satanism: Dark Symptoms of Late Modernity, w: Embracing Satan: Contemporary Religious Satanism, ed. J. A. Petersen,  Furnham 2009
Rafał Smoczyński, The Hegemonic Practices in Ritual Abuse Scare, w: Religions and Identities in Transition, ed. I. Borowik, M. Zawiła, Kraków 2010, s. 198-213
Rafał Smoczyński, Naming and Affect. The Ontological Function of Ideology in the School of Essex’s Discourse Theory, „Educação e Filosofia”, 2011, 25/50, s. 655-674
Rafał Smoczyński, Lacan and Merleau-Ponty: Affective Intentionality, w: Thinking in Dialogue with Humanities. Paths into the Phenomenology of Merleau-Ponty, ed. A. Gleonec, T. Hammer, K. Novotny, P. Specian, Bucharest, 2011, s.. 154-167
Rafał Smoczyński, ISKCON Fights Back, w: Spaces and Borders. Current Research on Religion in Central and Eastern Europe, ed. A. Mate-Toth, C. Rughinis,, Berlin 2011, s. 49-63
Rafał Smoczyński, Strategies of the Polish Christian Right. Identification, Imitation and Conflict, w: Humanity after Selfish Prometheus. Chances of Dialogue and Ethics in a Technicized World, ed. J. Juhant, B. Zalec, Berlin 2011, s. 185-193
Rafał Smoczyński, The Agency of Affectivity in Ritual Abuse Moral Panic, „Archiwum Historii Filozofii i Myśli Społecznej” , 2012, t. 57, s. 115-128
Rafał Smoczyński, Reducing Antagonism over Anti-New Religious Movements Moral Panics in Selected Countries in Central and Eastern Europe, w: Between East and West: Cultural and Religious Dialogue before, during and after the Totalitarian Rule, ed. J. Priede, Riga 2013, „University of Latvia”, vol. 793, s.194-201
Rafał Smoczyński, Making Satanic Collective Identities: From Mechanic to Organic Solidarity, w: The Devil’s Party: Satanism in Modernity, ed. J. Petersen, P. Faxnel, New York-Oxford 2013

Praca zbior.: Filozofia i myśl społeczna Jana Pawła II, Warszawa 1983
Praca zbior.: Katolicka filozofia kultury w Polsce, Warszawa 1987
Praca zbior.: Apokalipsy i kultury, Warszawa 1997

Dorota Hall, Rafał Smoczyński (ed.), New Religious Movements and Conflict in Central Europe, Warszawa 2010 (książka opublikowana przez Wydawnictwo IFiS PAN dzięki grantowi przyznanemu przez Fundusz Wyszehradzki)

Lucia Greskova, Goran Goldberger, Dorota Hall, Rafał Smoczyński, Moral Panics and New Religious Movements in Croatia, Poland and Slovakia, w: Dorota Hall, Rafał Smoczyński (ed.), New Religious Movements and Conflict in Central Europe, Warszawa, 2010, s. 29-95

Adres: Instytut Filozofii i Socjologii PAN
00–330 Warszawa, ul. Nowy Świat 72, pokój 244
tel. 657–28–57, fax 826–78–23