ZAKŁAD
SOCJOLOGII TEORETYCZNEJ

Kierownik: prof. dr hab. Joanna KURCZEWSKA
dr hab. Hanna Bojar, prof. nadzw.
dr Dariusz Brzeziński


Działalność badawcza Zakładu dotyczy szeroko pojmowanych kwestii teoretycznych w samej socjologii i jej pograniczach. Zainteresowania badawcze obejmują zarówno refleksję nad miejscem klasycznej i współczesnej socjologii wsród innych nauk społecznych i humanistycznych, jak i porównawcze analizy podstawowych pojęć i twierdzeń formułowanych w obrębie tak ważnych dla rozwoju socjologii ogólnej i socjologii szczegółowych perspketyw teoretycznych, jak: różne warianty funkcjonalizmu, teorii konfliktu, teorii interakcjonizmu symbolicznego i teorii wymiany. Przede wszystkim zainteresowania badaczy ogniskować się będą na próbach formułowania ujęć teoretycznych poszczególnych typów społeczeństw, zwłaszcza społeczeństw industrialnych i postindustrialnych czy nowoczesnych i ponowoczesnych oraz na budowaniu hipotez teoretycznych dotyczących szcczególnego typu współczesnych społeczeństw, a mianowicie takich, które odnoszą się do różnych odmian społeczeństwa postkomunistycznego w Europie Środkowej i Wschodniej, a zwłaszcza społeczeństwa polskiego. Ponadto, prócz analiz porównawczych lokalnych odmian społeczeństwa postkomunistycznego, wiele uwagi poświęci się tworzeniu instrumentarium pojęciowego dla budowy regionalnych lub lokalnych modeli zmiany społecznej lub/i ładu społecznego (próba modyfikacji teorii modernizacyjnych poprzez koncentrację na kategorii wschodnioeuropejskiego zacofania cywilizacyjnego). Wskazana wyżej problematyka badawcza Zakładu stanowi nawiązanie do programu badawczego prof. dr hab. E. Mokrzyckiego „Społeczeństwo postkomunistyczne w perspektywie teoretycznej”. Zainteresowania członków Zakładu teorią społeczną wynikają z przyjęcia określonej koncepcji socjologii teoretycznej, a mianowicie takiej, która ujmuje socjologię bardziej jako złożoną praktykę poznawczą, jako instrument zdobywania i kumulacji wiedzy o społeczeństwie, aniżeli jako abstrakcyjną refleksję nad instrumentarium socjologii jako dyscypliny naukowej. Najważniejsze więc będą nie tyle historia klasycznych teorii socjologicznych i namysł nad ich obecnymi teoretycznymi modyfikacjami oraz zaprzeczeniami, lecz refleksja nad językiem teoretycznym i przystosowaniem go do nowych doświadczeń społecznych w kontekście analiz osobliwości teoretycznych dyscyplin humanistycznych i metodologii. Chodzi o to, by dzięki tegorodzaju metarefleksji zrozumieć specyfikę instytucji, wartości i  interesów społeczeństw Europy Środkowej i Wschodniej w sytuacji  radykalnej rekonstrukcji ustrojowej. W polu uwagi znajdują się następujące kwestie: (i) podstawowe  zasady demokracji: zasady negocjacji, zasady pomocniczości i zasady tożsamości narodowej oraz typów dyskursu publicznego; (ii) najważniejsze podejścia teoretyczne do zjawiska cywilizacji (zwłaszcza w odniesieniu do określonych typów społeczeństw peryferyjnych); (iii) teorie ograniczeń (wewnętrznych i zewnętrznych) społecznego ładu, procesy sterowane i procesy żywiołowe zachodzące zwłaszcza na poziomie mezospołecznym) oraz blokady mentalne zmiany społecznej – na poziomie mezo i makro w warunkach integrującej się Europy; (iv) teoretyczne podejścia do terytorialnych uwarunkowań zachowań zbiorowych i orientacji kulturowych (koncepcje przestrzeni społecznej i jej zróżnicowań). Studia teoretyczne będą ściśle powiązane z interpretacją i reinterpretacją wyników badań terenowych. Badania terenowe, studia teoretyczne i ich reinterpretacja wiodą w kilku kierunkach: (i) teoretyczno-pojęciowym – zastanowienia się nad uzupełnieniami teoretycznych charakterystyk „zmiany społecznej”, „ładu  społecznego”, „zacofania społecznego”, „ideologii”, „demokracji”, „odpowiedzialności”, „zaufania” i „ryzyka”; (ii) określenia przydatnych teorii społecznych (w szczególności teorii medernizacji, teorii więzi społecznych, teorii legitymizacji); (iii) analiz przekształceń społeczeństw Europy Środkowej i  Wschodniej z dwóch uzupełniających się perspektyw: tradycji i pamięci oraz w perspektywie utopii prospektywnych i innowacji społecznych i technologicznych; (iv) charakterystyk kulturowych i społecznych kontekstów teorii organiczonej suwerenności przy  uwzględnieniu czynnika sąsiedztwa państwa i kultur narodowych oraz procesów integracyjnych regionalnych i w skali kontynentu.

Adres: Instytut Filozofii i Socjologii PAN,
00–330 Warszawa, ul. Nowy Świat 72, pokój 139
tel. 657–28–98, fax 826–78–23