ZAKŁAD
TEORII KULTURY

Urszula JARECKA, dr hab., prof. nadzw., - Kierownik Zakładu

W skład zakładu wchodzi Zespół Badań nad Ubóstwem kierowwany przez prof. dr hab. Elżbietę TARKOWSKĄ - emerytowanego współpracownika obecnie Dyrektora Instytutu Filozofii i Socjologii Akademii pedagogiki Specjalnej


Zakład Teorii Kultury w swoim credo zawsze miał multidyscyplinarność, choć z wyraźnym nastawieniem na socjologię kultury  oraz wielowątkowość obszarów badawczych, warto kontynuować tę tradycję. Głównym celem Zakładu jest refleksja teoretyczna nad zjawiskami kultury współczesnej, badanej przede wszystkim poprzez czytanie tekstów kulturowych, co sprawia, iż można rozpoznać i interpretować metapoziom badanych zjawisk.

Kultura współczesna nie jest tworem spójnym, a raczej „dynamicznym systemem znaczeń”, który sprzyja nadawaniu sensu codzienności. Ważnym zadaniem Zakładu jest ustalanie punktu odniesienia dla wszelkich dyskursów kulturowych odwołujących się do świadomości potocznej: zapośredniczonej medialnie oraz doświadczanej bezpośrednio w życiu codziennym. Dyskursywność kultury współczesnej wymaga odpowiedniego warsztatu badawczego, co jest możliwe dzięki zastosowaniu metod łączących różne dyscypliny nauk humanistycznych i społecznych. Przeobrażenia kulturowej i społeczne wynikające z kryzysów i wyzwań współczesności (np. kryzys ekonomiczny, kryzys wartości w kulturze, przemiany sceny medialnej, inwazja nowych technologii itd.) będą punktami wyjścia do rozwijania kierunków badań. Poddany refleksji kryzys, zwłaszcza kryzys wartości w kulturze współczesnej, odsłaniając miejsca niespójności, niezborności i nowych kategorii problemów społecznych może przyczynić się do powstania nowych dróg rozumienia świata.

Kierunki badań:

1. Kultura konwergencji czy kultura utraty? Społeczny wymiar teorii mediów, kapitał kulturowy w kontekście przekształceń wiedzy i popularnych wyobrażeń o świecie są ważnymi zagadnieniami badawczymi powiązanymi z wyzwaniami technologicznymi i kryzysem wartości. W społeczeństwie zachodnim en block zaobserwować można obojętność na dziedzictwo, tradycję, co w opinii wielu badaczy prowadzi do “ubytków kulturowych”, do utraty ciągłości historycznej i kulturowej. W perspektywie (2013) jest współpraca z badaczami mediów z Istituto Storico Parri Emilia Romagna, Bolonia. Kolejny, międzynarodowym projekt „Diffusion of history in the social networks of the European Union”, kierowany przez prof. Pierre’a Sorlina, dotyczy tego właśnie obszaru poszukiwań.

2. Kultura niedoborów, zagrożeń, lęków. Kryzys ekonomiczny przypomina o lękach związanych z jakością życia, przypomina o wykluczeniu społecznym, czym zajmuje się m.in. socjologia nierówności społecznych i ubóstwa. Konieczne jest poznanie wymiarów ekskluzji społecznej, czym do marca 2013 roku będzie  zajmował  się zespół pod kierunkiem Prof. Elżbiety Tarkowskiej realizujący grant „Dyskursy ubóstwa i wykluczenia społecznego”. Niewykluczone zaś, iż dalsze badania, wynikające z wniosków po realizacji grantu „Luksusowa bieda” (kierownik grantu – U. Jarecka) wymagać będą dalszej współpracy  z członkami wspomnianego zespołu, jak np. przygotowanie wspólnego projektu obejmującego kolejne zagadnienia dotyczące ekskluzji społecznej.

Ponadto w tym bloku omawiane będą zagrożenia wynikające z lęków kulturowych (tu: problematyka wojny, bezpieczeństwa, zagrożeń biotechnologicznych) są ważną częścią dyskursu medialnego, jest to pole do popisu dla młodych badaczy. Badania nad pamięcią społeczną rozwijają się dynamicznie od wielu lat w rozmaitych ośrodkach na całym świecie. Wskazują na czynniki integracji i przetwarzania treści pamięci w doświadczeniu społeczności lokalnych,  narodów i wspólnoty międzynarodowej.  Analizują  polityzację pamięci,  jej wymiary artystyczne, filozoficzne, antropologiczne   i  wychowawcze.  W dalszej perspektywie – pomagają   zrozumieć mechanizmy funkcjonowania społeczeństw w warunkach wojny, konfliktów, także w czasach pokoju.

3. Kultura wobec przemian technologicznych. Technologia i moralne dylematy późnej nowoczesności, technologia jako wyzwanie dla ładu kulturowego – to temat w Zakładzie relatywnie nowy, ale wart rozwoju, gdyż przeobrażenia i zmiany w tkance kulturowo-społecznej wymagają i tu refleksji. W pewnym stopniu łączy się z wyróżnionym powyżej obszarem badawczym. Tematem tym zajmowałam się bezpośrednio przygotowując opublikowane prace na temat mediatyzacji wyobraźni społecznej i wizualizacji konsekwencji przemian technologicznych w mediach.  Każda dziedzina życia ulega przekształceniom dzięki nowym wynalazkom, innowacjom technologicznym  i ich wprowadzeniu w obieg. Nowe technologie, powodują znaczące zmiany w codziennym funkcjonowaniu ludzi, na przykład analizując elektronizację i komputeryzację można zauważyć  zmiany w  postrzeganie czasu i nawyków  chronemicznych,  w kształtowaniu relacji społecznych (portale społecznościowe jako „laboratoria społeczne”),  struktury społecznej itd. Z kolei biotechnologie i ich konsekwencje (żywność GMO, klonowanie części ludzkiego organizmu itp.) są przedmiotem debaty publicznej  w wielu krajach, także w Polsce. Część tej debaty to również wypowiedzi artystyczne i medialne, którym warto się przyjrzeć. Kontekst odpowiedzialności naukowej, przekształceń hierarchii wartości lokują  te problemy w  centrum zainteresowań  socjologii kultury. W tym dziale także istnieje zapotrzebowanie na refleksję teoretyczną.

4. Kulturowe konteksty konsumpcji. Konsumpcja była obecna w pracach Zakładu, jednakże tematyka będzie rozwijana w innym kierunku, z uwzględnieniem zaangażowania kapitału kulturowego różnych grup społecznych w kreowaniu wizji świata konsumpcji. Kryzys ekonomiczny i kryzys wartości przekształciły i w tej dziedzinie sfery potrzeb i konieczności.

Z tego obszaru badawczego przygotowywane są dwie prace zbiorowe – książka analizująca praktyki kulinarne w różnych krajach pod roboczym tytułem Kultury smaku (współredakcja UJ i A. Wieczorkiewicz), a także  praca zbiorowa Luksusowa bieda (red. UJ) będąca rezultatem prac badawczych we wspomnianym już grancie.

Współpraca międzynarodowa

W perspektywie (2013) jest współpraca z badaczami mediów z Istituto Storico Parri Emilia Romagna, Bolonia.  Międzynarodowy  projekt „Diffusion of history in the social networks of the European Union”, kierowany przez prof. Pierre’a Sorlina dotyczy możliwości Internetu w kształtowaniu  wizji tradycji i historii wśród użytkowników portali społecznościowych.

Doktoranci:

Mgr Aleksandra Biernacka (SNS)
Mgr Agata Gruszecka-Tieśluk (absolwentka SNS)
Mgr Magdalena Maksimiuk (SNS)
Mgr Larisa Novak (absolwentka SNS)
Mgr Aldona Witkowska (spoza SNS)


ZESPÓŁ BADAŃ NAD UBÓSTWEM

Kierownik  Zespołu  Badań nad Ubóstwem, Prof. dr hab. Elżbieta Tarkowska

Kierunki Badań

1. Relacyjno-symboliczny wymiar ubóstwa
2. Dyskursy ubóstwa i wykluczenia społecznego
3. Czas i pamięć w kulturze
4. Kultura jako przestrzeń współpracy między socjologią a innymi dyscyplinami

Prof. dr hab. Elżbieta Tarkowska jest jednym z niewielu specjalistów w Polsce w takich dziedzinach, jak socjologia czasu, szkoła Durkheimowska w socjologii czy badania stylów życia. W każdej z wymienionych dziedzin ma osiągnięcia w postaci publikacji (w sumie około 30 książek, których jest autorką lub współautorką i redaktorem naukowym oraz około 280 artykułów i rozdziałów w pracach zbiorowych; ponad 40 tekstów ukazało się w ośmiu obcych językach). Zrealizowała 12 projektów badawczych, w tym 5 międzynarodowych, kolejny projekt finansowany przez MNiSW/NCN znajduje się w realizacji). Od 1967 r. jest członkiem Polskiego Towarzystwa Socjologicznego (w latach 1995-1998 była jego wiceprzewodniczącą), a od 1988 członkiem International Society for The Study of Time.

Kontakt:
IFiS PAN (Pałac Staszica)
Pokój 235, tel. 65-72-869